1. Strona główna
  2. Aktualności
  3. Protokół posiedzenia Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie w dniu 4 października 2017 roku

Protokół posiedzenia Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie w dniu 4 października 2017 roku

Warszawa, dnia 4 października 2017 r.

W posiedzeniu udział wzięło 26 członków Komitetu (kopia listy obecności w załączeniu).

Zebranie otworzył prof. Tomasz Schramm, przewodniczący KNH PAN, który serdecznie powitał obecnych. Minutą ciszy uczczono pamięć wybitnych historyków zmarłych w ostatnim czasie: prof. Piotra Stefana Wandycza, prof. Stanisława Byliny, prof. Krystyna Matwijowskiego i prof. Edwarda Potkowskiego. Następnie prof. Schramm przedstawił porządek obrad. Został on zaakceptowany przez zebranych bez zastrzeżeń.

Program posiedzenia:

  1. Wykład dra hab. Dariusza Chojeckiego pt. „Wir sind ein sterbendes Volk. Strach przed starością demograficzną w Rzeszy Niemieckiej w pierwszej połowie XX wieku”.
  2. Kandydatury na członka zagranicznego PAN.
  3. Sprawa Polskiego Słownika Biograficznego.
  4. Sprawa planowanej reformy centralnych archiwów polskich.
  5. Uwagi do projektu ustaw dotyczących szkolnictwa wyższego i nauki.
  6. Informacja o stanie przygotowań do XXIII Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych, Poznań 2020.
  7. Informacja o stanie przygotowań do XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, Lublin 2019.
  8. Sprawy bieżące.

Ad. 1 Dr hab. Dariusz K. Chojecki z Uniwersytetu Szczecińskiego w trakcie swojego wykładu sporo miejsca poświęcił nie tylko faktom historycznym, ale i wyobrażeniom Niemców o problemach demograficznych ich państwa w pierwszej połowie minionego stulecia. Referent omówił szeroko przeprowadzoną przez siebie kwerendę do poruszanego zagadnienia. Omówił ideę „degeneracji narodu niemieckiego”, przedstawił szereg danych demograficznych w kontekście antynomii między światem germańskim i światem słowiańskim. Podkreślił, że Berlin był w interesującym go okresie „najbardziej niepłodnym miastem Europy”. Dr hab. Chojecki zaznaczył, iż polityka pronatalistyczna pojawiła się w Niemczech już na początku XX wieku, ponieważ wedle ówczesnych szacunków począwszy od mniej więcej 1960 roku liczba ludności tego państwa miała zacząć maleć i problemy demograficzne stawały się coraz bardziej istotne. W Niemczech pojawiły się także obawy, że w tym samym okresie Słowianie stanowić będą ponad połowę mieszkańców Europy. Informacje tego typu były znane niemieckiej opinii publicznej, potęgując strach przed przyszłością. Determinowało to z kolei cały szereg posunięć władz niemieckich zarówno w okresie Republiki Weimarskiej, jak i w czasach Trzeciej Rzeszy. W dyskusji głos zabrał prof. Mariusz Wołos, sekretarz naukowy KNH, który zapytał o ewentualną korelację kwestii demograficznych z polityką zagraniczną Niemiec, zwłaszcza zaś zbliżeniem pomiędzy Republiką Weimarską (światem germańskim) i Związkiem Sowieckim (światem słowiańskim), którego symbolem był układ podpisany w Rapallo w 1922 roku. Zwrócił ponadto uwagę na nieścisłość, jaka wkradła się do wystąpienia, czyli nazwanie rejencji kwidzyńskiej polską lub słowiańską, ponieważ do 1945 roku w większości była ona zamieszkiwana przez Niemców. Z kolei prof. Krzysztof Makowski dodał, że badania demograficzne należałoby przede wszystkim z powodów ekonomicznych przesunąć na drugą połowę XIX wieku. Dr hab. Chojecki wyczerpująco odpowiedział na poruszone kwestie.

Ad. 2 Sprawę kandydatur na członka zagranicznego PAN zreferował prof. Schramm. Poinformował on zebranych, że Wydziałowi I Akademii przypadły 4 miejsca, do których prawo mają również kandydaci zgłoszeni przez środowisko historyków. Prof. Schramm przypomniał zasady rekomendowania kandydatów. W dalszej części swojej wypowiedzi Przewodniczący obwieścił, że zgłoszeni zostali przez Radę Wydziału Filozoficzno-Historycznego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie oraz prof. Michała Tymowskiego dwaj kandydaci w osobach prof. Antony’ego Polonsky’ego i Evgena Sinkevicha. Prof. Schramm przedstawił następnie sylwetki obu kandydatów. W trakcie dyskusji prof. Dariusz Stola poparł kandydaturę prof. Polonsky’ego. Do przeprowadzenia głosowania wybrano komisję skrutacyjną z prof. Jarosławem Kłaczkowem na czele. W wyniku tajnego głosowania kandydatura prof. Polonsky’ego uzyskała poparcie 25 członków Komitetu, a kandydatura prof. Sinkevicha 7 członków (istniała możliwość oddania głosów na obu kandydatów).

Ad. 3 Prof. Schramm przedstawił zebranym odpowiedź na pismo Prezydium KNH wystosowane do wicepremiera oraz ministra nauki i szkolnictwa wyższego Jarosława Gowina w sprawie finansowania Polskiego Słownika Biograficznego, odczytując jej fragmenty. Z cytowanych słów wynika, że doraźnie byt Słownika został uratowany, a istnieją również szanse na uzyskanie stałego finansowania w przyszłości. W dyskusji głos zabrał prof. Wojciech Kriegseisen, który podziękował Prezydium KNH za interwencję w tej palącej sprawie, prosząc zarazem zebranych o dalsze wsparcie. Potwierdził, że w lipcu 2017 roku wchodzący w skład Instytutu Historii PAN Zakład Polskiego Słownika Biograficznego otrzymał na kontynuację edycji finansowanie, które starczy mniej więcej do marca 2018 roku. Zabiegi o nowe środki trzeba będzie więc ponowić. Prof. Kriegseisen przedstawił również argumenty przeciwników wydawania Słownika, którzy podnoszą jego nienowoczesność i dyskusyjny sposób doboru haseł. W trakcie dyskusji prof. Krzysztof Mikulski zadeklarował, że Polskie Towarzystwo Historyczne również podejmie wobec Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego kroki w sprawie dalszego finansowania Polskiego Słownika Biograficznego.

Ad. 4 Prof. Schramm odczytał zebranym list adresowany tym razem do wicepremiera oraz ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego, w którym wyrażono niepokój w związku z planami połączenia trzech archiwów centralnych – Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych i Narodowego Archiwum Cyfrowego. Prof. Mikulski dodał, że protest w tej sprawie wystosowała również grupa uczonych z Uniwersytetu Warszawskiego. W odpowiedzi wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalena Gawin stwierdziła, że połączenia wymienionych archiwów nie będzie, ale w planach jest budowa nowego gmachu dla Archiwum Akt Nowych i Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz podjęcie kroków zmierzających do poprawy warunków funkcjonowania Archiwum Głównego Akt Dawnych. Prof. Władysław Stępniak przypomniał, że w latach 2013-2015 wypracowano koncepcję poprawy warunków przechowywania archiwaliów w placówkach centralnych, ale także w Archiwum Państwowym w Warszawie. Pozyskano teren w dzielnicy Wola za kwotę 42,6 mln złotych pod budowę infrastruktury dla archiwów. Ówczesny minister kultury Bogdan Zdrojewski był zdania, że trzeba zmienić podstawę prawną istnienia i funkcjonowania wymienionych archiwów centralnych. Projekt ustawy został rzeczywiście przygotowany, a ponadto zaplanowano budowę nowego gmachu za 300 mln złotych dla tychże instytucji. W dalszej części swojego wystąpienia prof. Stępniak stwierdził, że w deklaracji wiceminister Gawin dostrzega postęp, ale przedstawiona koncepcja budzi zarazem niepokój, ponieważ została w niej pominięta kwestia nowych pomieszczeń dla Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz Archiwum Państwowego w Warszawie. W obu zaś przypadkach skarby kultury narodowej przechowywane są w zatrważających warunkach grożących ich dalszemu istnieniu. W podsumowaniu dyskusji prof. Schramm podkreślił konieczność bacznej obserwacji ze strony KNH rozwoju sytuacji w sprawie archiwów centralnych i Archiwum Państwowego w Warszawie.

Ad. 5 Prof. Schramm poinformował zebranych, że KNH otrzymał od dziekana Wydziału I Akademii prof. Stanisława Filipowicza prośbę o zajęcie w bardzo krótkim czasie (do 9 października br.) stanowiska w sprawie projektu ustawy 2.0. Prof. Wołos przedstawił projekt stanowiska Komitetu wobec proponowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmian ustawowych ujęty w 5 punktów, w których podniesiono zaledwie najważniejsze uwagi wcześniej uzgodnione podczas spotkania członków Prezydium KNH:

  1. Projektowana reforma nie powiedzie się bez wzrostu nakładów finansowych na naukę i szkolnictwo wyższe, innymi słowy bez zwiększenia w sposób znaczący oraz trwały odsetka Produktu Krajowego Brutto przeznaczanego corocznie na te właśnie cele.
  2. Niektóre zaproponowane rozwiązania, w tym utworzenie rady uczelni, mogą w rezultacie prowadzić do ograniczenia autonomii szkół wyższych, tak w zakresie badań naukowych, działalności dydaktycznej, jak i ich wewnętrznej organizacji.
  3. Projekt zakłada kontrowersyjny model (czy raczej modele) awansu i kariery naukowej.
  4. W dokumencie nie dość jasno określono kryteria planowanej, począwszy od 2021 roku, ewaluacji dyscyplin naukowych, a także kompleksowej oceny szkoły wyższej, mające obowiązywać już dla lat 2017-2020.
  5. Zaproponowany – również w sposób niezbyt precyzyjny, a co za tym idzie dyskusyjny – projekt utworzenia ministerialnej listy czasopism punktowanych oraz wydawnictw, których książki dziedziczyć będą ich prestiż budzi daleko idący niepokój, a jego wdrażanie może doprowadzić do zjawisk wręcz korupcjogennych.

Przewodniczący KNH otworzył dyskusję. Jako pierwszy głos zabrał prof. Wojciech Iwańczak, który podkreślił, że nauka wymaga stabilizacji, tymczasem zmiany w zakresie ścieżek awansu (zwłaszcza uzyskania habilitacji) są w naszym kraju zbyt częste. Proponowane w projekcie ustawy przyspieszone ścieżki awansów uznał za tendencję szkodliwą, gdy tymczasem wzmocnienie badań naukowych w uczelniach wyższych to kierunek dobry. Prof. Iwańczak upomniał się o zadbanie o kierunki studiów oraz badań określonych przez niego jako „niszowe”. Prof. Mikulski zajął stanowczą pozycję, stwierdzając, że skoro projekt zmian godzi w autonomię uczelni, to w całości winien zostać odrzucony. Dodał także, że najlepszym rozwiązaniem byłby powrót do stanu, jaki istniał przed zmianami wprowadzanymi w okresie ministerium Barbary Kudryckiej. Prof. Stola zadał pytanie czy Prezydium KNH zdoła wypracować stanowisko w sprawie ustawy 2.0 do 9 października i postulował, aby zadbać o uwzględnienie naszego głosu do czasu wprowadzenia w życie nowych rozwiązań prawnych. W odpowiedzi prof. Schramm stwierdził, że na określenie stanowiska we wszystkich nurtujących członów Komitetu kwestiach czasu jest zbyt mało, ale powinno go wystarczyć dla podniesienia spraw ocenianych jako najbardziej negatywne oraz szczególnie niepokojące. Prof. Jerzy Eisler podkreślił, iż nie widzi możliwości wypracowania stanowiska w tak krótkim terminie i zaproponował, ażeby Prezydium Komitetu wzięło to zadanie na siebie w imieniu wszystkich jego członków. Prof. Kriegseisen poparł takie rozwiązanie, akcentując konieczność uwzględnienia w wypracowanym stanowisku kwestii szczególnie niepokojących. Dodał także, że w projekcie są elementy dobre i sprzyjające rozwojowi nauki. Prof. Krzysztof Makowski stwierdził, iż „pryncypia dyskwalifikują tę ustawę, podważając dobre elementy w niej zawarte”. Z kolei prof. Karol Modzelewski podniósł polityczne uwarunkowania prac nad ustawą i decydującą rolę w jej przeprowadzeniu Prawa i Sprawiedliwości jako najważniejszej partii w koalicji rządowej. W podsumowaniu dyskusji prof. Schramm stwierdził, że Prezydium upoważnione przez członków Komitetu wypracuje stanowisko, bazując na uchwale KNH, której podstawowe założenia przedstawił prof. Wołos w swoim wystąpieniu. Takie rozwiązanie znalazło jednomyślną aprobatę wyrażoną w jawnym głosowaniu. Stanowisko takie zostało w krótkim czasie przygotowane (zob. załącznik do niniejszego protokołu).

Ad. 6 Prof. Makowski przedstawił zebranym aktualny stan przygotowań do XXIII Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych, który odbędzie się w Poznaniu w 2020 roku. Poinformował o przebiegu niedawnego Zgromadzenia Ogólnego Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Historycznych w Moskwie, gdzie prezentacja idei Kongresu oraz stanu przygotowań zostały bardzo dobrze przyjęte. Prof. Makowski dodał również, że dla środowiska historyków rosyjskich organizowane w Poznaniu wydarzenie naukowe jest bardzo ważne, co wielokrotnie podkreślano podczas posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego.

Ad. 7 Prof. Mikulski przedstawił z kolei stan przygotowań do XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie w 2019 roku. Dodał, że już w następnym tygodniu będzie dostępny bardzo szczegółowy jego program. Założenia organizatorów idą w kierunku ograniczenia liczby paneli na rzecz większych sesji, w trakcie których poruszone zostaną problemy istotne dla subdyscyplin.

Ad. 8 W sprawach bieżących jako pierwszy głos zabrał prof. Wołos, który poinformował zebranych o III Kongresie Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski zaplanowanym na 11-14 października br. Jako członek Komitetu i Biura Organizacyjnego Kongresu zaprosił wszystkich zgromadzonych do aktywnego udziału w tym wydarzeniu.

Prof. Wołos przestawił następnie ideę ufundowania pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Historycznego cyklicznej nagrody noszącej imię prof. Piotra Stefana Wandycza, zmarłego 29 lipca 2017 roku w Stanach Zjednoczonych wybitnego badacza dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych oraz Europy Środkowo-Wschodniej.

Jako następny głos zabrał prof. Schramm, który powiedział, że od Dziekana Wydziału I PAN otrzymał informację o nagrodzie naukowej z dyscypliny historia im. Joachima Lelewela i krótko przedstawił zasady jej przyznawania. Prezydium Komitetu podjęło decyzję o wytypowaniu do tej nagrody książki prof. Krzysztofa Mikulskiego pt. Mikołaj Kopernik. Środowisko społeczne, pochodzenie i młodość (Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2015, ss. 449).

Obrady zamknął przewodniczący prof. Tomasz Schramm, dziękując zebranym za przybycie i merytoryczne głosy.

Protokół sporządził
prof. dr hab. Mariusz Wołos
sekretarz naukowy KNH PAN