Protokół posiedzenia Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie w dniu 5 kwietnia 2017 roku

Warszawa, dnia 5 kwietnia 2017 r.

W posiedzeniu udział wzięło 29 członków Komitetu (kopia listy obecności w załączeniu).

Zebranie otworzył prof. Tomasz Schramm, przewodniczący KNH PAN, który serdecznie powitał obecnych, a następnie przedstawił porządek obrad. Został on zaakceptowany bez poprawek:

1. Wręczenie nominacji.
2. Informacja o stanie przygotowań do XXIII Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Poznaniu w 2020 roku.
3. Wykład prof. Jacka Wijaczki pt. „Reformacja w Polsce – kilka rocznicowych refleksji”.
4. Omówienie Forum Badaczy Dziejów Najnowszych.
5. Informacja dotycząca prac nad ustawą o nauce i szkolnictwie wyższym.
6. Informacja o współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej w zakresie reformy edukacji i podręczników do historii.
7. Sprawa specjalności.
8. Sprawy bieżące.

Ad. 1. Przewodniczący prof. Tomasz Schramm wręczył nominacje trzem specjalistom powołanym w skład Komitetu oraz czterem przewodniczącym zespołów (prof. Maria Juda, prof. Teresa Kulak, prof. Wojciech Iwańczak i mgr Zofia Kozłowska).

Ad. 2 Prof. Krzysztof Makowski przedstawił stan prac przygotowawczych do XXIII Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Poznaniu w 2020 roku. Referent stwierdził, że poziom aplikacji był niski i na tym tle propozycje zgłoszone przez przedstawicieli strony polskiej wypadły wcale nieźle. Wybrano około 50 sesji spośród około 150 zaproponowanych. Prace nad przygotowaniem Kongresu trwają, zaś informacje o nich będą na bieżąco przekazywane. Prof. Schramm odniósł się do kwestii organizacji sesji podejmujących tematy wyspecjalizowane, okrągłych stołów i sesji łączonych, informując, że powołano komisję wewnętrzną, która zajmuje się wyborem zaproponowanych tematów.

Ad. 3 Prof. Jacek Wijaczka z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu wygłosił wykład zatytułowany „Reformacja w Polsce – kilka rocznicowych refleksji”. Referent przypomniał, że w bieżącym roku przypada pięćsetlecie reformacji, zaś w trakcie wystąpienia skoncentrował się na kilku wybranych aspektach: miejscu pamięci o tym wydarzeniu w społeczeństwie polskim, chronologii i periodyzacji, roli jednostki oraz przypadku w procesie dziejowym, wreszcie kwestiach prawnych. W dyskusji aktywny udział wziął prof. Wojciech Kriegseisen, który odniósł się m.in. do kwestii konfesjonalizacji w odniesieniu do historiografii polskiej i obcej, sprawy periodyzacji reformacji, wreszcie polityki Zygmunta Augusta, w tym jego stosunku do polskiego episkopatu.

Ad. 4 i 5 Prof. Krzysztof Mikulski przedstawił zebranym sprawozdanie z Forum Badaczy Dziejów Najnowszych, które odbyło się w grudniu 2016 roku w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Wzięło w nim udział około 200 osób. Inicjatorami spotkania było Polskie Towarzystwo Historyczne oraz Komitet Nauk Historycznych PAN. Spotkanie przebiegało w dobrej atmosferze, aczkolwiek odzew na debatę był niewielki. Przyjęto deklarację, za którą opowiedzieli się wszyscy uczestnicy. Organizatorzy Forum czekają na dalsze inicjatywy badaczy dziejów najnowszych odnośnie do kontynuowania dyskusji, bynajmniej nie tylko podczas kolejnego Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie w 2019 roku.

W drugiej części swojego wystąpienia prof. Mikulski odniósł się do trwających prac nad reformą nauki i szkolnictwa wyższego. Poinformował zebranych, że wraz z prof. Andrzejem Chwalbą i prof. Robertem Litwińskim uczestniczył w spotkaniu z sekretarzem stanu w resorcie nauki i szkolnictwa wyższego prof. Aleksandrem Bobko, z którym omówiono takie zagadnienia jak parametryzacja jednostek naukowych w zakresie nauk humanistycznych, która wbrew wcześniejszym intencjom coraz częściej przekłada się na ocenę dorobku naukowego osób ubiegających się o awans zawodowy, system punktowy dla czasopism i monografii, przeszłość Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, zasady finansowania „Polskiego Słownika Biograficznego”, wreszcie edycja źródeł do historii Polskiego Towarzystwa Historycznego. Prof. Mikulski w gorzkich słowach odniósł się do traktowania przez władze humanistów jako petentów, braku precyzyjnych informacji na temat dofinansowania planowanych reform z budżetu państwa, wreszcie niebezpieczeństwa w postaci wycofania się PAN z dotacji czasopism wydawanych przez Akademię w języku polskim.

W dyskusji nad obu poruszonymi sprawami udział wzięli m.in. profesorowie Andrzej Friszke, Wojciech Kriegseisen, Mariusz Wołos, Tomasz Schramm, Karol Modzelewski, Wojciech Iwańczak i Leszek Słupecki. W jej trakcie poruszono wiele tematów. Prof. Friszke zwrócił uwagę na trwającą obecnie próbę przewartościowania historii najnowszej choćby poprzez położenie akcentu na rolę Narodowych Sił Zbrojnych przy jednoczesnym pomniejszaniu znaczenia Armii Krajowej. Stwierdził nawet, że wśród badaczy XX wieku brakuje solidnej płaszczyzny dyskusji, gdy tymczasem istnieje sporo agresji słownej. Odniósł się również do sprawy obsady stanowiska przewodniczącego Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów, sugerując aby Komitet zabrał głos w tej sprawie. Prof. Kriegseisen zwrócił uwagę na bibliometryczną, a niekoniecznie jakościową ocenę jednostek naukowych w procesie parametryzacji, która nie jest optymalna dla humanistów, choćby ze względu na indeksy cytowań najczęściej nieuwzględniające publikacji z zakresu takiej nauki jak historia. Prof. Wołos poruszył zasady parametryzacji w odniesieniu do zbyt niskiej punktacji czasopism oraz monografii z zakresu nauk humanistycznych i społecznych. Zasugerował, żeby w tej sprawie odwołać się do mediów. Zwrócił też uwagę na odmienny stosunek rządzących do dyscyplin naukowych bliższych otoczeniu gospodarczemu, a co za tym idzie w dużej mierze finansowanych ze źródeł pozabudżetowych, i humanistycznych, finansowanych przede wszystkim z budżetu państwa, co stawia przedstawicieli tych ostatnich w pozycji petenta proszącego niemal permanentnie o pieniądze. Prof. Schramm poinformował, że Wydział I PAN w najbliższym czasie zajmie się parametryzacją nauk humanistycznych i społecznych, a także kondycją polskiej humanistyki. Prof. Modzelewski przyznał, że czuje się winny, iż nie udało mu się jako wiceprezesowi PAN zmienić reguł parametryzacji w zakresie nauk humanistycznych. Obecne działania w tym zakresie nazwał „ogłupianiem” i „równaniem w dół do poziomu urzędników”, którzy się ocenami nauki zajmują. Prof. Iwańczak podkreślił, że parametryzacja nie jest zjawiskiem wyłącznie polskim i trudno będzie jej uniknąć. Prof. Słupecki z kolei zwrócił uwagę na potrzebę reformowania szkolnictwa wyższego w Polsce, ale jej istotą winny być stabilizacja i ciągłość. Wyraźnie zaakcentował także brak zaufania polityków i urzędników do uczonych oraz antynomię pomiędzy personalizacją i parametryzacją, która bynajmniej nie jest zgodna z zasadami głoszonymi przez obecnie rządzących.

Ad. 6 Mgr Zofia Kozłowska, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Historycznego, przedstawiła zebranym efekty współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej w zakresie nauczania historii i podręczników szkolnych. Zwróciła uwagę na reformę strukturalną (likwidacja gimnazjów, poszerzenie szkoły podstawowej, brak koncepcji reformowania liceów), podkreślając z jednej strony pośpiech, z drugiej zaś wyrywkowość przeprowadzanych zmian w szkolnictwie. W dalszej części wystąpienia odniosła się do reformy programowej. Stwierdziła, że zespół pod kierownictwem prof. Włodzimierza Sulei działa bez szerszych konsultacji ze środowiskiem historycznym i nauczycielami historii, brakuje uzgodnień w odniesieniu do interdyscyplinarności (np. problemy z opracowaniem zasad chronologii epok historycznych pomiędzy historykami i polonistami), sporej dozy niekompetencji (mylenie podstawy programowej z samym programem). Wiceprezes Kozłowska omówiła następnie zasady działania Komisji Dydaktycznej Polskiego Towarzystwa Historycznego, w tym sposoby przygotowywania recenzji podręczników szkolnych. W ostatniej części wystąpienia referentka scharakteryzowała reformę podręcznikową, akcentując duże zaniepokojenie środowiska autorów oraz nauczycieli historii w odniesieniu do zasad piania tego typu pomocy naukowych ze względu na nadzwyczaj krótkie terminy ich przygotowania narzucane przez resort edukacji.

Ad. 7 Sprawę specjalności w zakresie dyscypliny naukowej „historia” zreferował zebranym sekretarz naukowy KNH prof. Mariusz Wołos, który przygotował odpowiedni wykaz. Referent odczytał listę proponowanych specjalności z podziałem na dwie części – wedle epok i wedle subdyscyplin – jako podstawę do dyskusji. Przypomniał, że ma ona przede wszystkim służyć pomocą radom wydziałów i komisjom awansowym do określenia specjalności wpisywanych na dyplomy, aczkolwiek nie może być traktowana jako obligatoryjna, a jedynie jako zalecana. Specjalności mogłyby być wpisywane w systemie „krzyżowym”, a zatem ze wskazaniem konkretnej epoki/epok i dodaniem subdyscypliny/subdyscyplin (np. „historia XIX wieku i historia kultury” lub „historia kultury w XIX wieku” itd.). Istniałaby też możliwość wpisania tylko specjalności z wykazu wedle epoki/epok (np. „historia najnowsza” lub „historia XIX i XX wieku”) albo tylko z wykazu subdyscyplin (np. „historia mniejszości narodowych i etnicznych” czy „historia kobiet”). Rzecz jasna można byłoby łączyć specjalności poprzez wybór jedynie z listy subdyscyplin (np. „historia gospodarcza i społeczna”).

W dyskusji jako pierwszy głos zabrał prof. Wojciech Iwańczak, który zaproponował dodanie do subdyscyplin „historii idei”. Z kolei prof. Michał Tymowski zwrócił uwagę na konieczność uzupełnienia wykazu o „historię polityczną”. Następnie głos zabrał prof. Władysław Stępniak, sugerując aby usunąć z proponowanego wykazu subdyscyplin przymiotnik „współczesna” i pozostawić nazwę „archiwistyka/archiwistyka i zarządzanie dokumentacją”. Prof. Teresa Kulak upomniała się o „historię kobiet” wśród proponowanych subdyscyplin. Przewodniczący Komitetu prof. Schramm odczytał list nieobecnej na posiedzeniu prof. Ewy Domańskiej (wyjazd zagraniczny), która zwróciła uwagę na zastąpienie w wykazie subdyscyplin „antropologii historycznej” bardziej adekwatnym pojęciem „historia antropologiczna”. Prof. Wojciech Skóra zgłosił uwagę w odniesieniu do „historii Żydów”, proponując wprowadzenie bardziej ogólnego określenia „historia mniejszości narodowych i etnicznych”. Na tym dyskusję zamknięto. Prof. Wołos podsumował dyskusję i przedstawił zebranym uzupełniony oraz poprawiony w jej efekcie wykaz specjalności.

Przewodniczący prof. Schramm poprosił o przegłosowanie wykazu w trybie jawnym. Uzupełnioną i poprawioną listę przyjęto jednogłośnie (załącznik).

Ad. 8 W sprawach bieżących prof. Schramm poinformowała o liście skierowanym przez prezydium KNH do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie zasad dalszego finansowania monumentalnego „Polskiego Słownika Biograficznego”, na który nie otrzymano do tej chwili odpowiedzi. Przewodniczący poruszył również kwestię wytypowania kandydatów na członków zagranicznych PAN, nawiązując do pisma dziekana Wydziału I prof. Stanisława Filipowicza w tej sprawie. Odczytał listę proponowanych kandydatów, podkreślając ledwie sondażowy charakter podjętego zagadnienia.

Obrady zamknął przewodniczący prof. Tomasz Schramm, dziękując zebranym za przybycie.

Protokół sporządził
prof. dr hab. Mariusz Wołos
sekretarz naukowy KNH PAN